De Gereformeerde Kerk te Eefde-Gorssel (3)

Het Witte Kerkje (1936).

( < Naar deel 2 ) – Het evangelisatiekerkje raakte voller en voller. Overal zaten kerkgangers, tot op de orgelgalerij toe. Daar waren speciaal zitplaatsen gemaakt om alle kerkgangers te kunnen bergen. Sommigen namen zelf een stoel mee! Ds. Ridderbos zal zich vast en zeker wel eens gevleid gevoeld hebben bij zoveel belangstelling. Maar ja, de gemeente groeide ook!

Dr. H.N. Ridderbos (1909-2007).

Geen wonder dat de kerkenraad en de Commissie van Beheer regelmatig overlegden over de vraag wat te doen. Verbouwen? Verlengen? Verbreden (eigenlijk niet mogelijk)? Of toch nieuwbouw? Weliswaar bood de burgerlijke gemeente Gorssel een geschikt en niet te duur stuk grond voor kerkbouw aan, maar wie wilde de oude kerk ter waarde van ongeveer fl. 3.600 kopen? Bakker Brummelman was degene die – pas later – de eigenaar van de oude kerk werd.

Hoe dan ook, gekozen werd voor nieuwbouw. Intussen was de discussie gaande over de locatie van de nieuwe kerk. Ds. Ridderbos had zich er ook in verdiept en had op een kaart van de gemeente Gorssel enkele beschikbare stukken grond aangekleurd. Nauwgezet werd nagegaan wat de beste plaats was. “Zelfs wordt nagegaan wie er per fiets en wie er lopend naar de kerk moeten komen. Uiteindelijk wordt het dan een terrein op de Boedelhofkamp”.

De ingebruikneming van de kerk (1936).

Ds. Ridderbos legt de eerste steen (foto: ‘Rondom Het Witte Kerkje’).

Ondertussen moeten we niet vergeten dat in die tijd de wereldwijde economische crisis onverminderd voortduurde! Deze was in oktober 1929 ontstaan doordat in New York de Beurskrach op Wall Street plaatsvond, die de wereld, en ook Nederland, in een diepe economische crisis stortte. Werkloosheid en armoede waren aan de orde van de dag. “De boeren hielden zich met grote moeite staande. De sociale voorzieningen waren slecht. Politiek leefden we onder de steeds grotere dreiging van de opkomst van Hitler”. Ondanks al deze donkere wolken zette de toen bijna 330 leden tellende kerkelijke gemeente zich in voor kerkbouw, net als ze in 1918 – ook een economisch beroerde tijd na de Eerste Wereldoorlog! – zich had ingespannen om het evangelisatielokaal te realiseren!

Ds. Ridderbos legde op 2 oktober 1935 de eerste steen. Daarop was vermeld de tekst uit 1 Cor. 3 vers 11:  “Want niemand kan een ander fondament leggen, dan hetgeen gelegd is, hetwelk is Jezus Christus“. Architect Rot(s)huizen uit Arnhem maakte de plannen voor een kerk met 300 zitplaatsen en aannemer Z. ter Mul realiseerde het kerkgebouw, dat ongeveer fl. 16.000 ging kosten. Geschonken werden onder meer gebrandschilderde raampjes (met daarop ‘geloof, hoop en liefde’) boven de kansel en een luidklok.

‘Het Witte Kerkje’ te Eefde.

Op 17 maart 1936 kon de kerk in gebruik genomen worden.

Ds. Ridderbos kreeg drie jaar later een beroep van de kerk van RotterdamCharlois en nam op 15 oktober 1939 afscheid van de kerk van Eefde-Gorssel.

Ds. E.J. Oomkes (van 1940 tot 1945).

Hij werd opgevolgd door kandidaat E.J. Oomkes (1912-1983), tot dan hulppredikant te Apeldoorn. Op 5 mei 1940 werd hij bevestigd door zijn leermeester dr. H.N. Ridderbos en op dezelfde dag deed hij intrede, vijf dagen voordat voor ons land de Tweede Wereldoorlog begon. “Daarna begon het gewone leven, al heeft het al die jaren gestaan onder de zware druk en dreiging van de bezetter”.

Het verenigingsleven ging aanvankelijk gewoon door, totdat de verenigingen zich moesten laten registreren bij de ‘Commissaris niet-commerciële verenigingen’. Dat wilde men niet. Verschillende leden van de kerk waren actief in het georganiseerd verzet, plaatselijk, regionaal en provinciaal. “Met gevaar voor eigen leven hebben ze, in en door het geloof, zich ingezet voor onderduikers, Joden, gevangenen, kortom voor mensen in nood”. Ook de predikant werd enige tijd gevangen gezet in het Huis van Bewaring. Een tweede gevangenschap had hem naar het vernietigingskamp Sachsenhausen moeten brengen, maar ‘een zeer humane Duitse arts zorgde ervoor dat hij niet op transport gesteld werd’.

Ds. E.J. Oomkes (1912-1983).

Ook kerkelijke jongeren waren actief in het verzet, onder meer als koeriersters. De kerkenraad stond helemaal achter het verzet en steunde het. Maar ook in de kerk van Eefde-Gorssel werden diepe wonden geslagen door gemeenteleden die door oorlogsgeweld om het leven kwamen, al dan niet in gevangenschap. “De Eefdese jaren waren bewogen, boeiende, angstige jaren. Wat een ellende, verdriet, zorgen, noden en doden. Wat waren we soms bang; helemaal geen helden. Maar het waren ook uitzonderlijk goede jaren. Er was een geweldig saamhorigheidsgevoel en een diep verantwoordelijkheidsbesef voor elkaar en voor vele anderen”.

Ds. Oomkes nam op 1 november 1945 afscheid van Eefde-Gorssel en vertrok naar de kerk van Wolfheze.

Ds. R.D. Beukema (van 1945 tot 1949).

Ds. R.D. Beukema (1916-1999).

Nog in hetzelfde jaar, op 16 december 1945, deed kandidaat R.D. Beukema (1916-1999) van ‘s-Gravenhage–Loosduinen intrede in de kerk van Eefde-Gorssel. Hij kwam naar Eefde-Gorssel toen – na het oorlogsgeweld – de pastorie al zijn ruiten kwijt was. Een deel van de woning was gedicht met noodglas. Gordijntjes werden gemaakt van geschonken verbandgaas; iemand schonk een kachel, anderen pannen en ander huishoudgereedschap. De hervormde gemeente kerkte wegens kolengebrek na de oorlog enige tijd in Het Witte Kerkje. Maar de classis accepteerde niet dat de hervormde predikant tijdens een gezamenlijke dienst op Biddag de gereformeerde kansel besteeg.

Het interieur van ‘Het Witte Kerkje’ tot ongeveer 1975 (foto: ‘Rondom Het Witte Kerkje’).

De diaconie kocht een slachtvarken om gemeenteleden die zware arbeid verrichtten van krachtvoer te voorzien. De predikant verrichtte behalve het ‘normale predikantswerk’ ook de geestelijke verzorging van patiënten in het Sanatorium te Almen; één gemeenteleden sneuvelde in de naoorlogse strijd in Indië, waar de ‘revolutionairen onder leiding van Soekarno’ de Nederlandse hegemonie in de Gordel van Smaragd niet meer duldden. Op zondag bezochten ook nogal wat schippers,  die voor anker bij de sluis lagen, de kerkdiensten. De predikant bezocht ook hen zoveel mogelijk. In 1949 kwamen er twee afdelingen van de Rekkense Inrichtingen in Eefde voor volwassen geestelijk gehandicapten.

Ds. Beukema nam op 20 maart 1949 afscheid van Eefde-Gorssel en vertrok naar de kerk van IJmuiden.

Ds. W.G. Scheeres (van 1950 tot 1955).

Ds. W.G. Scheeres (1913-1989).

Op 15 januari 1950 deed de opvolger van ds. Beukema intrede. Het was ds. W.G. Scheeres (1913-1989), gereformeerd predikant te Parijs. In de tijd van ds. Scheeres bouwde de hervormde gemeente haar nieuwe kerkgebouw en begon in Eefde-Gorssel heel voorzichtig zoiets als het Samen-op-Wegproces, al heette het toen nog niet zo. Gemeenschappelijke diensten (geen ‘kerkdiensten’!) werden gehouden, waar wel de liederen gezongen mochten worden maar niet de zegen mocht worden uitgesproken door de predikant ‘uit het andere kamp’. Na verloop van tijd vond ook de eerste kerkenraadsvergadering plaats. Ook mochten in de Gereformeerde Kerk te Eefde-Gorssel in die periode de vrouwelijke belijdende leden deelnemen aan de ambtsdragersverkiezingen (slechts de actieve versie daarvan, weliswaar).

De predikant kon zijn bezoekwerk in het uitgebreide territoir van de kerk van Eefde-Gorssel op een motorfietsje afwerken, waarop hij zich ook voortbewoog als hij in Gorssel catechisaties moest geven.

  • De rest van de geschiedenis gaan we in snelle vogelvlucht en op zevenmijlslaarzen bij langs.

De predikanten van 1956 tot 2006.

Ds. D. van der Meulen (1918-2002).

Ds. D. van der Meulen (1918-2002) van Curaçao deed op 6 mei 1956 intrede in Eefde-Gorssel. In 1957 betrok de predikant en zijn echtgenote de nieuwe pastorie, naast de kerk. Ds. H.A. Starrenburg (1925-2013) deed op 9 oktober 1960 intrede en vertrok op 11 oktober 1964 naar Wolvega. Zijn opvolger was ds. D.C. Firet (*1930), die van 1964 tot 1970 de kerk van Eefde-Gorssel diende. Op 11 oktober 1964 nam hij afscheid en vertrok naar de kerk van Alkmaar. Ds. P.A. Bohlmeijer (1922-2016) stond van 1971 tot 1975 in Eefde c.a. en nam in augustus 1975 als leraar naar Den Haag. Ds. F.D. Rooze (*1945) stond van 1976 tot 1985 in Eefde-Gorssel en nam op 10 augustus 1985 afscheid wegens vertrek naar Alkmaar.

Het nieuwe liturgisch centrum van Het Witte Kerkje te Eefde (foto: met dank aan de heer G. Kuiper te Appingedam).

Met ds. A.E. van Luttikhuizen kreeg de kerk van Eefde-Gorssel haar eerste vrouwelijke predikant, die er van 1986 tot 1988 stond. Dr. G.J. Goedhart was van 1989 tot 1999 aan de kerk van Eefde-Gorssel verbonden. Tenslotte ds. mevr. J.W.J. Fijn van Draat-Kolf (die van 2000 tot 2006 aan de kerk verbonden was). Want op 1 september 2006 ontstonden de Protestantse Gemeenten Eefde en de Protestantse Gemeente te Gorssel-Epse, beide door de fusie van de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente ter plaatse.

Iets uit het kerkelijk leven.

De nieuwe pastorie, die in 1957 in gebruik genomen werd (foto: ‘Rondom het Witte Kerkje’).

In 1957 werd de nieuwe pastorie naast de kerk betrokken door de fam. ds. Van der Meulen. — In 1964 werd de consistorie van de kerk veranderd in een keuken, omdat toen de grote zaal bijgebouwd werd. Maar in de winter van 1979-1980 werd dat keukentje weer afgebroken om plaats te maken voor een mooie ontmoetingshal en een kerkenraadskamer; in januari 1980 werden ze in gebruik genomen.

De ‘kop’ van het gezamenlijke kerkblad (foto: ‘Rondom Het Witte Kerkje’).

— Tot 1967 gaven de Gereformeerde Kerk te Zutphen en die van Eefde-Gorssel het gezamenlijke ‘Gereformeerd Kerkblad’ uit, dat wekelijks verscheen. Maar in januari 1967 werd het eerste nummer van het eigen, veertiendaagse ‘Mededelingenblad Gereformeerde Kerk Eefde-Gorssel’ gepubliceerd, dat ‘Binding’ genoemd werd.

Het nieuwe kerkblad (foto: ‘Rondom Het Witte Kerkje’).

In 1972 kwam in de kop van het blad ook het nieuwe kerkzegel, dat symbolisch aanduidde dat kriskras door de kerk van Eefde-Gorssel wegen, spoorwegen en waterwegen liepen. ‘Zoals in het algemeen in het leven allerlei wegen ingeslagen kunnen worden, kiezen wij als christenen bij voorkeur die ene weg: de navolging van Christus’. Dat zelfde wordt ook verwoord door het Latijnse randschrift: ‘Te midden van vele wegen gaan wij de ene weg van het Kruis’.

De nieuwe ontmoetingshal en kerkenraadskamer, achter de kerk (foto: ‘Rondom Het Witte Kerkje’).

Door veel vrijwilligers werd in de tachtiger jaren meegeholpen aan de grote opknapbeurt van het interieur van Het Witte Kerkje. Zelfs voor een bekend architectenbureau bleek het moeilijk met een geschikt plan te komen, maar gemeentelid J. Kappers uit Gorssel klaarde de klus tóch, en zette zijn ideeën op papier, die inderdaad verwezenlijkt werden. Zo kwam er ook een nieuw liturgisch centrum in de kerkzaal.

Protestantse Gemeenten (2006).

‘Het Witte Kerkje’.

Het Samen-op-Wegproces was inmiddels zóver gevorderd dat in 2006 de Protestantse Gemeente Eefde gevormd werd en eveneens de Protestantse Gemeente Gorssel-Epse. Deze gebeurtenissen vonden plaats op 1 september. Het Witte Kerkje werd overigens buiten gebruik gesteld en later afgebroken.

Ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Eefde-Gorssel.

De ledentallen van De Gereformeerde Kerk te Eefde-Gorssel (bron: Jaarboeken GKN en PKN).

Bronnen onder meer:

Gemeenten en predikanten van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

J. te Linde, Van Kerkpad tot Kerk. De geschiedenis van de Hervormde Gemeente van Eefde. Uitgegeven t.g.v. het vijftigjarig bestaan op 1 juli 1994. Eefde, 1994

M. van Osnabrugge, Memorabilia. 125 jaar geschiedenis der Gereformeerde Kerk te Zutphen. 1840-1965. Zutphen, 1983

M. Rooze, Rondom het Witte Kerkje. De geschiedenis van de Gereformeerde Kerk van Eefde-Gorssel. Eefde, 1983

J. Waterink, Geschiedenis der Gereformeerde Kerk te Zutphen. Zutphen, 1923

© 2021. GereformeerdeKerken.info