De Gereformeerde Kerk in het Noord-Brabantse Oss werd op 23 juni 1947 geïnstitueerd vanuit de Gereformeerde Kerk te ‘s-Hertogenbosch, die zelf ruim honderd jaar eerder, op 19 oktober 1842, geïnstitueerd was.
Afscheiding en Doleantie kregen in Oss nauwelijks of geen voet aan de grond, al kan men in de notulen van de hervormde kerkenraad te Oss lezen ‘dat een kerkeraadslid nogal rebels’ was, maar ja, tot de instituering van een Afgescheiden Gemeente, noch ook van een Dolerende Kerk, kwam het niet.
Pas in 1913 kwamen enkele gereformeerden in Oss wonen, die werk vonden in de plaatselijke industrie. Maar om een gereformeerde kerkdienst bij te wonen moesten ze de tocht naar Den Bosch ondernemen, naar de Pelgrimskerk in de Jan Heinsstraat.
Enkele jaren later – in 1917 – verschenen de eerste gereformeerden in Uden en ook in Veghel kwamen gereformeerden wonen. Ook voor hen was de afstand naar de centrale kerk in Den Bosch groot, zodat met het laten dopen van de kinderen wel eens gewacht werd. Bovendien had de Bossche gereformeerde predikant, ds. T. Gerber (1875-1933), besloten niet helemaal naar die dorpen af te reizen.
De eerste bemoeienissen met Oss.
Zijn opvolger, ds. S. Doornbos (1883 tot 1968), van 1917 tot 1921 gereformeerd predikant te ’s-Hertogenbosch, pakte het anders aan.
Hij bezocht de in de verstrooiing wonende gereformeerden wel. Bovendien was in 1917 was het ‘Evangelisatiewerk vanwege de Gereformeerde Kerk in Oost-Brabant’ officieel ter hand genomen. Het comité zou het evangelisatiewerk in Oss, Grave en Uden begeleiden.
In een schrijven van de Particuliere Synode van Noord-Brabant en Limburg van september 1917 werden de Gereformeerde Kerken in ons land opgeroepen het werk van de evangelisatie in Oost-Brabant te steunen, bijvoorbeeld door “een collecte te houden, een spreker te doen optreden, noodig voor het houden eener collecte ter aanbeveling, óf door hulp te bieden voor het aanwerven van contribuanten”. De Kerken gaven er massaal gehoor aan.
Overigens zou dat werk ook ten goede komen aan de Nederlandse militairen die in Noord-Brabant en Limburg gelegerd waren ter handhaving van de neutraliteit van ons land gedurende de ‘Grote Oorlog’ van 1914-1918. Het verzoek werd ondersteund door een uitspraak van de Generale Synode Rotterdam-1917, ‘weder ernstig den stoffelijken steun voor den arbeid der Evangelisatie in N.-Br. en L. aan alle Kerken in Nederland aan te bevelen’.
En toen ds. J. van der Meulen (1892-1966) in 1921 predikant van Den Bosch werd veranderde er écht iets. Hij stemde er in toe zo nu en dan in een dienst in Oss voor te gaan.
De eerste dienst (1923).
Op 15 oktober 1923 kwam een aantal belijdende gereformeerden in Oss onder zijn leiding bijeen. Afgesproken werd om de veertien dagen een kerkdienst te houden, onder leiding van predikanten en een ouderling. Aangeraden werd op de tussenliggende zondagen gewoon zoveel mogelijk de dienst in ’s-Hertogenbosch bij te wonen. Hoewel reizen op zondag in gereformeerde kring over het algemeen not done was, maakte men voor de Ossenaren een uitzondering en kregen zij bovendien de reiskosten vergoed! Tussen de middag konden ze onder het genot van een kopje koffie in de kerkenraadskamer een boterhammetje eten. Want ’s middags was er natuurlijk weer een dienst!
De eerste dienst in Oss vond plaats op 4 november 1923, in de woning van J.C. Willemsen, die op allerlei wijze de belangen van de gereformeerden in Oss bij de kerkenraad in Den Bosch aan de orde stelde. Hij woonde in het Villapark op nr. 8 (tegenwoordig dr. Hermanslaan 16). De eerste dienst werd bijgewoond door veertien personen. Daarna werden de diensten afwisselend gehouden ten huize van leden van ‘de Kring Oss’, zoals de ‘afdeling’ van de kerk van Den Bosch al gauw genoemd werd.
Een eigen kerkgebouwtje (1927).
Maar de diensten aan huis waren niet vol te houden. Het aantal gereformeerden groeide voorspoedig en de huiskamers werden gewoon te klein. Bovendien vonden sommigen de drempel van ‘diensten in een particuliere woning’ te hoog. Vandaar dat men op zoek ging naar een of ander onderkomen voor de diensten.
Uiteindelijk werden op 4 maart 1925 plannen besproken voor de bouw van een eigen lokaaltje, geschikt voor zo’n vijfentachtig kerkgangers. Behalve het kerkzaaltje zou het gebouwtje ook een vergaderkamer, een keukentje en een garage omvatten. De kerkenraad van Den Bosch stelde zich achter het plan en de benodigde de lening van fl. 6.000, die ervoor moest worden afgesloten (bestaande uit aandelen van fl. 50 en fl. 100). Binnen een maand werd besloten tot aankoop van een bouwterrein in de Palmstraat.
Wel wilden de Deputaten voor de Evangelisatie in Oost-Brabant een wijziging in het plan aanbrengen, maar omdat de kosten daardoor verhoogd zouden worden, werd overeengekomen dat het kerkje zó zou worden gebouwd dat het later – als er een echte kerk zou komen – makkelijk zou kunnen worden omgebouwd tot werk- of opslagplaats, met een bovenwoning die verhuurd zou kunnen worden. Het ontwerp en de bouw verliepen voorspoedig, zodat het kerkje In november 1927 in gebruik genomen kon worden!
Ondertussen bezocht het echtpaar Willemsen de gereformeerde geloofsgenoten in Oss regelmatig en veel werd ook gedaan voor de ‘jongelingen’; de ‘loslopende’ gereformeerde vrijgezellen werden op zondagavond in de woning van de familie Willemsen uitgenodigd voor een gezellig samenzijn. Mevr. Willemsen hield regelmatig ‘zusterlezing’, waarvoor een zestal vrouwen naar de woning in het Villapark kwam om te breien voor de Zending, terwijl mevrouw Willemsen voorlas.
Wijkraad van ’s-Hertogenbosch (1938).
‘Diensten eens in de veertien dagen’, dát was de eerder gemaakte afspraak. Maar naarmate het aantal gereformeerden in Oss groeide wilde men ook meer kerkdiensten in het kerkje in de Palmstraat. J.C. Willemsen was nog steeds de grote stimulator van het gereformeerd kerkelijk leven in het stadje. De Bossche kerkenraad benoemde hem daarom in 1933 tot ouderling voor Oss.
Hulppredikanten (1936-1947).
Om het verzoek om meerdere diensten mogelijk te maken stelde Willemsen aan de kerkenraad in Den Bosch voor een hulppredikant voor de arbeid te Oss te benoemen. Aan dat verlangen werd al snel voldaan: per 1 december 1936 kwam er een hulppredikant in de persoon van kandidaat J.W. Smitt (1902-1997), afgestudeerd in Kampen; wel vestigde hij zich overigens in Den Bosch. Dat was tegen het zere been van zijn kerkenraad, want men vond dat hij zich als evangelisatiepredikant in Oss behoorde te vestigen.
Hoe dan ook, kort daarop werd ook een diaken voor Oss benoemd in de persoon van P. Fennema, en op 16 mei 1938 werd besloten ‘de Kring Oss’ te promoveren tot wijkkerk van de Gereformeerde Kerk te ’s-Hertogenbosch. Op15 november 1938 nam kandidaat Smitt afscheid wegens vertrek naar de kerk van Veere; hij werd opgevolgd door kandidaat H. van den Berg (1911-1981) uit Oosterbeek, die tot 31 juli 1940 in Oss werkte én woonde. Op 1 december 1940 kwam kandidaat H.J. Mantz naar Oss, die daar tot 1 augustus 1942 bleef werken.
De aanstelling van kandidaten als hulppredikanten voor het werk in Oss werd mogelijk gemaakt door het landelijke gereformeerde ‘Comité Overvloed van Werk en Werkkrachten’, naar de stichters ook wel het ‘Comité Schouten-Grosheide’ genoemd. Dit Comité verleende (uit de opbrengst van landelijke kerkcollecten) financiële steun bij de aanstelling van hulppredikanten. Veel kerken konden in de jaren ’30 geen predikant betalen, onder meer vanwege de economische crisis die zich in 1929 over de wereld uitstortte, nadat de Beurskrach in New York had plaatsgevonden.
Maar de stroom afgestudeerde theologische studenten hield aan, zodat in de jaren ’30 een ‘overvloed aan werk en werkkrachten’ ontstond. Het voordeel voor de kerken was dat ze met steun van het Comité ondanks de financiële krapte een kandidaat konden benoemen, terwijl het voordeel voor de kandidaten was dat ze zich alvast konden inwerken in hun toekomstige werk als predikant, al was het salaris minder.
Per 1 september 1942 werd kandidaat L. Zielhuis (1914-1999) benoemd als hulppredikant in dienst van de kerk van Den Bosch, speciaal voor het werk in Oss e.o. Een jaar later werd hij als predikant verbonden aan het Deputaatschap voor de Evangelisatiearbeid in Oost-Brabant. Tot 14 juli 1946 was hij daar werkzaam. “Wat ik het mooie, het boeiende van mijn werk in Oss e.o. vond was, dat je mensen aantrof van wie iets uitging, maar ook die het niets uitmaakte waar ze terecht kwamen. Deze laatste groep werd geestelijk wakker: die voelde ineens dat als we elkaar niet vasthouden, we nergens meer waren. Ze gingen trouw met de gemeente meeleven!”
De eerste kerkbouwplannen.
Het aantal gereformeerden in Oss groeide sterk. Het kerkje aan de Palmstraat kon de kerkgangers in de tijd van ds. Zielhuis al niet meer bevatten. Vandaar dat men in 1944 begon na te denken over mogelijkheden om de toestand te verbeteren. Al gauw besloot men over te gaan tot nieuwbouw. Maar waar? In het uitbreidingsplan van Oss was geen rekening gehouden met de bouw van kerken, zodat men zich tevreden zou moeten stellen met de locaties waar nog ruimte was. De kerkenraad van Den Bosch had al een bouwperceel op het oog, namelijk aan de Burgemeester van den Elzenlaan, op de hoek van de Teugenaarstraat.
De Kerk geïnstitueerd en de eerste predikant (1947).
Overigens werd niet alleen werk gemaakt van de bouw van een grotere kerk, maar ook wilde men op korte termijn overgaan tot verzelfstandiging van de wijkgemeente in Oss. De kerkenraad van ’s-Hertogenbosch was die mening ook toegedaan. Vandaar dat op 23 juni 1947 De Gereformeerde Kerk te Oss geïnstitueerd werd. De kerk telde toen 110 zielen.
Op diezelfde dag deed ook de eerste eigen predikant intrede. Het was ds. H.J. Hoek (1899-1971). Hij werkte overigens al sinds 1 september 1946 in Oss, Grave en Uden, maar in dienst van de kerk van ’s-Hertogenbosch voor de Evangelisatie in Oost-Brabant. Op 23 juni 1947 eindigde zijn predikantschap bij de kerk van ’s-Hertogenbosch en werd hij verbonden aan de kerk van Oss.
Een nieuwe kerk (1951).
Ondertussen werd niet de eerste de beste architect aangetrokken om de plannen te maken: B.W. Plooy uit Amersfoort ontwierp een kerk met 250 zitplaatsen, die ongeveer fl. 50.000 zou gaan kosten. De burgerlijke gemeente lag echter dwars. Afgezien van het feit dat ze de toren ‘uit den boze’ vond, wilde ze de kerk ook verder naar achteren plaatsen, met als gevolg dat de kerkenraad een extra stuk grond moest bijkopen. Weliswaar ging men daarmee in september 1949 akkoord, maar aan de reactie richting B en W bleek wel dat het geduld wat op de proef gesteld was: “Nu onzerzijds de bezwaren die van Uw zijde bestonden opgeruimd zijn, hopen wij dat U mede wilt werken om ons, zodra de vereischte vergunningen en toewijzingen zijn verkregen, in staat te stellen spoedig tot bouw over te gaan”.
De door rooms-katholieken bevolkte Commissie Bouw- en Welstand had echter nog problemen met de toren. “Veel onderhandelingen hebben plaatsgehad met de Bouw- en Welstandscommissie, waarin alleen roomschen zitting hebben. Zij moeten beslissingen nemen inzake het bouwen van een Gereformeerde Kerk te Oss. Veel woorden zijn gesproken over het feit of er een toren op het gebouw mag komen. De commissie zei – wat het bouwen aangaat – niets te maken te hebben met de bouwtrant van boven de rivieren”.
Maar het kwam voor elkaar, en uiteindelijk mocht aannemersbedrijf Berghege en De Bont te Oss in 1950 de klus voor ongeveer fl. 47.000 klaren. De firma dacht er ongeveer een half jaar voor nodig te hebben en inderdaad kon het bedehuis van de Gereformeerde Kerk te Oss op 16 januari 1951 in gebruik genomen worden. De leiding van de eerste dienst berustte uiteraard bij ds. Hoek.
© 2020. GereformeerdeKerken.info