De Gereformeerde Kerk te Sliedrecht (3)

De Tweede Wereldoorlog.

( < Naar deel 2 )  –  Het begon allemaal met bombardementen. Een in Sliedrecht, meteen op 11 mei 1940, de dag na de inval van de Duitsers, in de buurt van het station, waardoor veel schade aan daken en ruiten ontstond.

Ds. J.W. van Tol (1897-1986) (hier op latere leeftijd) stond gedurende de Tweede Wereldoorlog in Sliedrecht.

En onder meer een in Rotterdam, waar het centrum van de stad grotendeels weggevaagd werd, waardoor honderden mensenlevens te betreuren waren. Daarnaast was er ook veel schade aan onder meer gereformeerde kerkgebouwen, waarvoor – na een oproep vanuit de Maasstad – ook in de kerk van Sliedrecht gecollecteerd werd. De opbrengst was ongeveer fl. 475, een groot bedrag!

In de zomer van 1940 vorderden de Duitse bezetters de vergaderlokalen bij de kerk; dat dit voor de voortgang van het kerkelijk leven fnuikend was, spreekt voor zich, reden waarom de kerkenraad overlegde met de burgemeester, H. Popping (hij werd tussen 1943 en 1945 vervangen door een NSB’er); afgesproken werd dat in september de bezetting zou worden opgeheven.

De gereformeerde kerk.

Er ontstond schaarste aan van alles. Voedselbonnen werden ingevoerd, die ook moesten worden aangevraagd als het avondmaal gevierd werd. In 1944 vergaderde de kerkenraad over de evacuatie van een deel van Zeeland en de Hoekse Waard. De kerkenraad besloot zoveel mogelijk evacués in gezinnen in Sliedrecht onder te brengen; vandaar dat in februari gevraagd werd welke gezinnen zich daarvoor beschikbaar wilden stellen. Wel vond men dat de evacués zoveel mogelijk uit één gemeente moesten komen, zodat het onderling contact niet verloren ging.

Ds. Van Tol stelde voor daarbij te denken aan zijn eerste gemeente, Scharendijke, waar hij van 1924 tot 1928 gestaan had. Daar stemde de kerkenraad mee in, zodat een deel van die kerkelijke gemeente onderdak vond in Sliedrecht.

Dr. P. Prins (1899-1956) leidde de eerste dienst na de bevrijding.

Maar ook in de Maasstad had men te lijden onder razzia’s en bombardementen, honger en de koude winter. De kleuterschool – naast de kerk – kreeg het op 1 januari 1945 zwaar te verduren doordat er een bom viel die veel schade veroorzaakte. Enkele maanden later kwam de bevrijding, die op zondag 6 mei 1945 herdacht werd in een kerkdienst onder leiding van dr. P. Prins (1899-1956) uit Dordrecht.

De Vrijmaking (1945).

Prof. dr. K. Schilder (1890-1952).

Terwijl de oorlog zijn rampspoed over het land bracht, werd in de Gereformeerde Kerken een een kerkstrijd uitgevochten. Het ging – heel kort gezegd – onder meer over synodebesluiten betreffende doop en verbond, waarmee her en der kerkenraden, predikanten en gemeenteleden zich niet konden verenigen. Ook de hoogleraren dr. K. Schilder (1890-1952) en dr. S. Greijdanus (1871-1948) van de Theologische Hogeschool in Kampen waren het er mee oneens. Zij werden geschorst en uiteindelijk afgezet.

Prof. dr. S. Greijdanus (1871-1948).

Ook in Sliedrecht waren ‘bezwaarden’, die het met de synodebesluiten oneens waren en daarover brieven stuurden aan de kerkenraad. Ook bij enkele kerkenraadsleden leefden dezelfde bezwaren. De ouderlingen L.J. van der Burgh, G. Groenewold, I.E. de Heer en G. van ‘t Hof verklaarden op de kerkenraad dat ze het met de inhoud van de brieven eens waren. De kerkenraad heeft hen toen op grond van de artikelen 79 en 80 van de Dordtse Kerkorde geschorst. In overleg met de kerkenraad van Alblasserdam werd later tot afzetting overgegaan.

Een van de brieven van ‘bezwaarden’ aan de kerkenraad (1945).

Een en ander leidde tot het vertrek van ongeveer tweehonderd gemeenteleden, die zich aansloten bij de op 15 april 1945 geïnstitueerde Gereformeerde Kerk (vrijgemaakt).

“Deze broeders werden niet geschorst omdat ze bezwaard waren, maar omdat ze met een geschrift de gemeente ingingen om zich los te maken van het kerkverband. Dat is de eigen mening aan anderen opdringen”.

Ondertussen moest ds. Van Tol het vanwege zijn gezondheid rustiger aan doen; vandaar dat hij het beroep naar een kleinere gemeente, die van Leek in de provincie Groningen, aannam en op 26 oktober 1947 afscheid nam van Sliedrecht.

De predikanten van 1948 tot 1990.

Inmiddels was in 1941 de tweede predikantsplaats ingesteld. Die werd in 1941 en 1942 als hulppredikant bezet door ds. J.B. Welmers en na het vertrek van ds. Van Tol door ds. R. Oosterhoff (1899-1983) uit Hoofddorp, die van 1948 tot zijn emeritaat in 1966 predikant in Sliedrecht was.

Ds. R. Oosterhoff (1899-1983).

In 1963 kwam ds. M. Grashoff (1926-2017) uit Bleiswijk naar Sliedrecht, waar hij tot 1970 predikant was en toen naar Rijswijk (Z.H.) vertrok. Ds. C.M. van der Loo (1904-1981) uit Soest deed in 1966 intrede en bleef tot zijn emeritaat in 1971 aan de kerk van Sliedrecht verbonden. Ds. D. Bakker (1935-1981) uit Onnen stond van 1970 tot 1978 in Sliedrecht en nam daarna een beroep van de kerk van Hengelo (Ov.) aan. Ds. G.D. Hanemaayer (1929-2020) uit Bergum deed in 1972 intrede en bleef tot 1979, toen hij naar de kerk van Utrecht-Noord vertrok. Ds. H. Koetsveld (1923-2020) uit Den Helder deed in 1979 intrede en vertrok in 1984 naar de kerk van Dwingeloo. Ds. A. Lunshof (*1950) van Axel stond van 1984 tot 1990 in Sliedrecht en nam in 1990 het beroep aan van de kerk van Arapoti in Brazilië.

Ds. C.M. van der Loo (1904-1981).

Iets over het kerkelijk leven.

  • We hebben in dit historisch overzicht nu ruim honderd jaar overzien: vanaf de eerste Afgescheidene in Sliedrecht tot en met de Tweede Wereldoorlog. Het vervolg van het verhaal beschrijven we in het kort én in zevenmijlslaarzen.

De Vrijmaking bleef de kerkenraad nog enige jaren enigszins bezighouden. In de eerste plaats omdat zo nu en dan enige leden uit de vrijgemaakte kerk terugkwamen in de Gereformeerde Kerk. In 1947 ontving men een verzoek van de vrijgemaakte kerkenraad om te komen tot een verdeling van de kerkelijke goederen, zodat men samen gebruik kon maken van de gereformeerde kerk aan de Middeldiepstraat. De kerkenraad stuurde hun een antwoord met de vermaning terug te keren van de zondige weg en bovendien met de mededeling dat de kerkenraad geen aanleiding zag tot een minnelijke schikking te komen voor wat betreft de kerkelijke goederen.

Een hoeksteen (foto: Reliwiki, Anton van Daal).

De vrijgemaakten kerkten aanvankelijk in het kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente (in Hersteld Verband) in de Middeldiepstraat 27, later in het gebouw van de Vrijzinnig hervormden in Wijk C en uiteindelijk in de kerk in de Jan Steenstraat.

In april 1950 richtte de kerkenraad een schrijven aan de vrijgemaakte kerkenraad om een samenspreking te houden ten einde te onderzoeken of hereniging zou kunnen plaatsvinden. Maar de vrijgemaakte broeders en zusters “waren van ons af gegroeid. Dat bleek toen wij dezer dagen een zeer scherp schrijven ontvingen op onze uitnodiging. We zijn in hun ogen geen broeders meer, want zij zijn alleen de ware kerk”.

Maar in 1963 leken de verhoudingen iets gemakkelijker te zijn geworden: in die tijd werden verscheidene gesprekken gehouden met de vrijgemaakte broeders en daarom werd in januari  dat jaar door de kerkenraad besloten de schorsingen van 1945 op te heffen.

In mei 1949 besloot de kerkenraad ouden van dagen op zondag per auto naar de kerk te laten rijden. Vrijwilligers voor! — In juni 1952 werd het honderdjarig bestaan van de kerk herdacht. Weliswaar een jaar te vroeg, naar later bleek, maar een kniesoor die daarop lette. Ter gelegenheid van die heuglijke herdenking werden twee avondmaalsbekers en een zilveren doopvont met inscriptie aangeboden! —  In september 1952 was een afvaardiging van de hervormde kerkenraad aanwezig om haar dank uit te spreken vanwege het feit dat de hervormden hun diensten enige tijd in de gereformeerde kerk hadden kunnen houden, ten gevolge van een gevaarlijke situatie van de toren van de hervormde kerk.

De watersnoodramp (1953).

Het overstroomde gedeelte van zuidwest Nederland.

Volgens de schrijver van het gedenkboek ‘Er is niets nieuws onder de zon’ was er voor zover bekend in de geschiedenis van de Gereformeerde Kerkt te Sliedrecht nog nooit een zondagse kerkdienst afgelast. Maar op 1 februari 1953 was er tóch iets nieuws onder de zon: geen kerkdienst op zondag. “Het was half vier [’s nachts] toen de noodklok van de Grote Kerk begon te luiden: de dijk bij Papendrecht was doorgebroken. Om zeven uur luidde de noodklok opnieuw. Op de grens van Giessendam/Sliedrecht brak de dijk eveneens door: de Alblasserwaard veranderde in een grote waterplas. Door de nood der tijden werd een nationale Rouw- en Bededag vastgesteld, die op de eerste zondag na de ramp (8 februari) werd gehouden. De kerken waren overvol, ook in Sliedrecht”.

De watersnood in Sliedrecht.

Ds. Oosterhoff preekte op die zondag over Jesaja 26, de verzen 8, 16 en 19: “Wij hebben ook in den weg Uwer gerichten, U, o HEERE! verwacht; tot Uw Naam en tot Uw gedachtenis is de begeerte onzer ziel. HEERE! in benauwdheid hebben zij U bezocht; zij hebben hun stil gebed uitgestort, als Uw tuchtiging over hen was. Uw doden zullen leven, ook mijn dood lichaam, zij zullen opstaan; waakt op en juicht, gij, die in het stof woont! want uw dauw zal zijn als een dauw der moeskruiden, en het land zal de overledenen uitwerpen”.

En verder…

In de navolgende jaren werden enkele vernieuwingen ingevoerd: In april 1953 werd besloten in het vervolg te lezen uit de Nieuwe Bijbelvertaling van het Nederlands Bijbel Genootschap, die in 1951 verschenen was. — In 1954 werd besloten bekende psalmen in het vervolg ritmisch te gaan zingen, d.w.z. op lange en korte noten. Het zingen van ritmische psalmen werd bevorderd door een nieuwe psalmberijming van ds. H. Hasper (1886-1974), die de ritmische zangwijze voor het eerst weer invoerde. Tot dan toe werden de psalmen slechts op lange noten gezongen.

Ds. H. Hasper (1886-1974).

De psalmberijming van ds. Hasper haalde het in de Gereformeerde Kerken weliswaar niet, maar het ritmisch zingen kwam steeds meer in zwang. Het ging overigens niet altijd vlekkeloos. Bij psalm 99 ging het mis! Vandaar dat toen afgesproken werd van te voren eerst goed te kijken of zo’n psalm eigenlijk wel gemakkelijk ritmisch gezongen kon worden. — In 1959 besloot de kerkenraad nu ook de pas (opnieuw) uitgebreide bundel met 59 ‘Eenige Gezangen’ te gaan gebruiken. —  In datzelfde jaar werd ook besloten de vrouwelijke gemeenteleden in het vervolg stemrecht te verlenen bij de ambtsdragersverkiezingen. In augustus 1972 ging de kerkenraad een flinke stap verder, want toen konden de eerste twee vrouwelijke ambtsdragers bevestigd worden. —  In 1961 preekte de legendarische ds. J.H. Zelle (1907-1983) uit Leeuwarden in de kerk! De kerk zat vol en dominee hoefde de luisprekerinstallatie niet te gebruiken, want hij was met zijn donderende stem tot in alle hoeken duidelijk te verstaan. Ook zong de predikant de tweede stem! — In 1963 werd een schrijfmachine voor de scriba aangeschaft. Daardoor werd zijn werk ongetwijfeld een stuk gemakkelijker!

Ds. J.H. Zelle (1907-1983).

Het kerkgebouw.

In de jaren ’60 werd de preekstoel aangepast. Aanvankelijk had deze een ronde voorkant, maar die werd toen ‘plat’ gemaakt. In 1964 werd besloten de bijgebouwen bij de kerk te vergroten. Het aantal vergaderingen was in de voorgaande jaren langzamerhand zo toegenomen dat meer ruimte nodig was. —  In oktober 1965 werd de kerk verrijkt met de aanleg van een ringleiding, waardoor slechthorenden de diensten beter konden volgen. Maar daar bleef het niet bij, want drie jaar later kreeg de kerk een grote opknapbeurt, waardoor de kerkdiensten enige tijd in de hervormde ‘Grote Kerk’ gehouden werden.

De opening van De Voorhof  in 1987 (foto: ‘Er is niets nieuws onder zon, 1853-2003’).

Op 6 juli 1980 kwam een luidklok in de toren. Een veel ingrijpender gebeurtenis vond enkele jaren later plaats: in 1986/1987 werd De Voorhof gerealiseerd. De oude bijgebouwen werden gesloopt en begonnen werd met de nieuwbouw. Om de plannen te kunnen uitvoeren werden tal van acties op touw gezet. De kosten van maar liefst een miljoen gulden werd door de kerkelijke gemeenschap bijeengebracht! Tijdens de bouw kwam de kerkenraad bij het begin van de dienst niet vanuit de kerkenraadskamer de kerkzaal binnen, maar vanuit een buiten de kerk geplaatste bouwkeet. Toen de bouw enige tijd aan de gang was werd de ‘eerste steen’ gelegd door de voorzitter van de bouwcommissie, D. Koets. Dat was op 31 mei 1986. In het weekend van 21 en 22 februari 1987 werd het nieuwe zalencomplex geopend. In diezelfde tijd werd de torenspits opnieuw met koper bedekt.

De Voorhof (foto: Reliwiki, Anton van Daal).

De predikanten vanaf 1990.

Op 29 april 1990 nam ds. Lunshof afscheid van de kerk van Sliedrecht wegens vertrek naar Brazilië. Inmiddels was ds. L. Kruger (*1955) het jaar daarvoor aangetreden, die tot 1994 aan de kerk van Sliedrecht verbonden was. Ds. H.J. van Dijk (*1949) uit Lewedorp diende de kerk van Sliedrecht vervolgens van 1990 tot 1996 en vertrok toen naar de kerk van Bussum. In 1989 was ds. F.W. Kuipers (*1961) van Nieuw Buinen naar Sliedrecht gekomen en vertrok in 2000 naar Hoogeveen. Ds. W. Dekker (*1963) uit Monnickendam stond van 1997 tot 2003 in Sliedrecht en ging toen naar Serooskerke. Ds. G. Naber (*1963) uit Neede was intussen in 2000 aangetreden en bleef tot 2010 in Sliedrecht, waarna hij de kerk van Ruinen diende. Ds. J.E. Schelling (*1978) was van 2012 tot 2017 predikant te Sliedrecht.

Sinds 2018 tot heden is dr. A.L. Veerman (*1970) uit Vriezenveen aan de kerk van Sliedrecht verbonden.

Het interieur van de gereformeerde kerk (foto: Orgelsite.nl, Marcel Pelt).

Tot slot…

In 2009 volgde een grote verbouwing, met de bedoeling de kerkzaal multifunctioneler te kunnen gebruiken. De kerkzaal werd vrijwel leeggehaald en de banken werden vervangen door stoelen. Enige tijd later werden ook de dakpannen op de kerk vernieuwd.

De gereformeerde kerk aan de Middeldiepstraat doet nog steeds dienst als kerkgebouw van De Gereformeerde Kerk te Sliedrecht.

Ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Sliedrecht.

De ledentallen van de Gereformeerde Kerk te Sliedrecht tussen 1900 en 2020 (bron: Jaarboeken GKN en PKN).

Bronnen onder meer:

P. van de Breevaart, De breuk beleefd. Over de voorgangers B. Sterkenburg (…) en hun gemeenten. Sint-Philipsland, 1984

Gemeenten en predikanten in De Gereformeerde Kerken in Nederland. Leusden, 1992

Jaarboeken (ten dienste) van De Gereformeerde Kerken in Nederland. Goes, div. jrg.

J. van Leeuwen, Na 125 jaar. ‘Er is niets nieuws onder de zon’. Gereformeerde Kerk Sliedrecht 1853-1978. Sliedrecht, 1978

J. van Leeuwen, Er is niets nieuws onder zon. 1853-2003. 150 jaar Gereformeerde Kerk in Sliedrecht. Sliedrecht, 2003

J. van Leeuwen, 80 jaar Gereformeerde Kerk Middeldiepstraat hoek Oranjestraat. Sliedrecht, 2012

C. Smits, De Afscheiding van 1834. Tweede deel. Classis Dordrecht c.a. Dordrecht, 1974

© 2020. GereformeerdeKerken.info