100 jaar kerkgebouw te Heerde (1918-2018).

De kerkenraad van Heerde moet in 1924 wel heel boos geweest zijn op zijn vorige predikant ds. P.H. de Jonge (1879-?), die op 11 september 1918 de ‘eerste steen’ voor de nieuwe monumentale gereformeerde kerk aan de Kanaalstraat geplaatst had. De broeders verwijderden de marmeren gedenksteen namelijk rond 1924 uit de gevel!

Een nieuwe kerk (1918).

Heerde moest namelijk een nieuwe kerk hebben. Het ongeveer vijftig jaar oude kerkje aan de Kanaalstraat – gebouwd tussen 1865 en 1870 – voldeed niet meer en werd te klein. Aanvankelijk had men in 1918 nog een galerij in het kerkje aangelegd, maar het was dweilen met de kraan open. De toestand werd onhoudbaar. Men besloot – na toestemming van de manslidmaten gekregen te hebben – de oude kerk tot de grond toe af te breken en een nieuwe kerk te bouwen.

Gedurende de bouw werd gekerkt in het kerkgebouw van de hervormde gemeente en…  in het bedehuis  van de Vrije Evangelische Gemeente aan de Bonenburgerlaan! Was dat dan zo bijzonder? Ja, want het kerkje dat afgebroken werd moest destijds gebouwd worden omdat in Heerde in 1864 een  heuse kerkscheuring had plaatsgevonden, waardoor die Vrije Evangelische Gemeente ontstaan was. En de Vrije Evangelische gemeente mocht het kerkgebouw aan de Bonenburgerlaan houden! Ds. E. Teunis (1822-1864) had bij die kerkscheuring zo’n beetje de hoofdrol gespeeld en werd door de synode van de Christelijke Afgescheidene Gereformeerde Kerk in 1864 afgezet.

Hoe dan ook, in juni 1918 werd besloten een nieuwe kerk te bouwen, die fl. 35.000 zou gaan kosten. Ook werd een nieuw orgel aangeschaft, dat voor fl. 3.600 op de kop getikt werd (het oude orgel werd verkocht en bracht fl. 1.100 op). Ds. De Jonge mocht in september 1918 de eerste steen leggen. Het was een marmeren steen, want het moest wel bij de monumentaal ogende kerk met haar twee torens passen! ‘Gods gebouw zijt gij’, stond er op. De bouw ging heel vlot, al was die bij de eerstesteenlegging al een eind gevorderd. In november werden de dakpannen op de kerk gelegd en in mei 1919 werd het nieuwe kerkgebouw aan de Kanaalstraat in gebruik genomen.

Ds. De Jonge kon heel goed preken. Hij kreeg geregeld een beroep, waarvoor hij bijna even vaak bedankte. Maar uiteindelijk nam hij op 13 augustus 1922 afscheid. Hij vertrok naar de kerk van Krabbendijke. In Heerde kregen ze trouwens al binnen een jaar een nieuwe predikant: ds. A. Doorn (1871-1950), die er van 6 mei 1923 tot 23 april 1933 stond.

Krabbendijke.

Ds. De Jonge was dus naar Krabbendijke vertrokken. Daar had hij zich meteen bij zijn komst ijverig ingespannen voor de bouw van een nieuwe kerk. Hij kreeg er ervaring mee. Maar voordat het nieuwe kerkgebouw in december 1924 in gebruik genomen werd, was ds. De Jonge al een half jaar weg! Op 12 mei 1924 werd hij namelijk door de classis Goes afgezet (al behoorde Krabbendijke tot de classis Tholen). Die afzetting was vrij plotseling gegaan, want op zondag 18 april had hij volgens de Zeeuwsche Kerkbode nog in Krabbendijkes oude kerkje gepreekt. In de weken daarna werden leesdiensten gehouden, want juist in die tijd gebeurde er iets wat hem voor de classis Goes zó strafwaardig maakte dat afzetting de enige logische vervolgstap was: overtreding van het zevende gebod.

De gereformeerde kerkelijke bladen in die tijd waren erg terughoudend in hun berichtgeving; in de Zeeuwsche Kerkbode troffen we zelfs geen vermelding van de afzetting aan, net als in ‘De Heraut’, ‘De Bazuin’ en ‘De Reformatie’. En in het gedenkboekje over de kerk van Krabbendijke door ds. W.J. van de Kerk (*1942) werd slechts het volgende over de zaak opgemerkt: ”Deze droeve geschiedenis, wel zeer in het speciaal voor zijn gezin, maakte diepe indruk op de gemeente. Het was uitermate verstandig van de kerkeraad, dat hij na zoveel beroering een oudere predikant zocht. (…)”.

Nadat enkele gemeenteleden in Heerde vroegen de gedenksteen, die destijds door ds. De Jonge in de muur gemetseld was, te verwijderen, aarzelde de kerkenraad aanvankelijk, maar ging daartoe later toch over. Ook de kerkenraad van Heerde was kennelijk klaar met ds. De Jonge. De steen er uit en zand er over. De marmeren gedenksteen werd ergens in de kerk opgeborgen.

De steen is weer terug (2018).

Toen de Ontmoetingskerk – zoals het bedehuis in Heerde heet – in 1989 verbouwd werd, werd het interieur opgeslagen in een schuur van ‘de oude heer Van Ommen’. En toen de kerk na de renovatie weer in gebruik genomen werd kwam alles terug, behalve de steen. Die werd vergeten. Zal ergens onder het stro gelegen hebben.

De heer Pieter Bakker was echter in de afgelopen periode bezig met het schrijven van een boekje over de honderd jaar oude Ontmoetingskerk (1918-2018!), waarbij natuurlijk ook over de verdwenen steen geschreven moest worden. Daarom begon hij een speurtocht en na een tip van familie van de heer Van Ommen werd de gedenksteen teruggevonden in de schuur die in 1989 als opslagplaats gebruikt was. De steen werd opgeknapt en op 11 september 2018 – honderd jaar nadat ds. De Jonge deze ‘eerste steen’ gelegd  had – teruggeplaatst in de gevel van de Ontmoetingskerk.

Een opmerkelijk verhaal waarover de heer Bakker natuurlijk ook schreef in zijn gedenkboekje over de Ontmoetingskerk, dat op dezelfde dag werd gepresenteerd.

Bronnen en literatuur:

P. Bakker, 100 jaar kerkgebouw Gereformeerde kerk Heerde. 11 september 1918-2018. Heerde, 2018

W.J. van de Kerk, Zijn goedertierenheid is tot in eeuwigheid. Momenten uit het kerkelijk leven van de Geref. Kerk van Krabbendijke. Krabbendijke, 1969

N. Stans, 125 jaar Gereformeerde Kerk van Heerde. 1835-1960. Heerde, 1960

De Stentor, 4 september 2018

M. Weststrate, Anderhalve eeuw Vrije Evangelische Gemeente in Heerde. Heerde, 1985

© 2018. GereformeerdeKerken.info