Inleiding.
Eind 2016 sloot De Morgenster te Middelburg, destijds gebouwd als de gereformeerde Getuigeniskerk, haar deuren. In januari 2017 werd ter gelegenheid van de buitengebruikstelling van die kerk een interessant herdenkingsboek uitgebracht, in de vorm van een zeer kleurrijk uitgegeven glossy, samengesteld onder redactie van Jo van der Wilt en ds. Jan Nauta.
De Gereformeerde Kerk te Middelburg.
De Gereformeerde Kerk te Middelburg ontstond in feite op 28 februari 1917 door de ineensmelting van twee kerkengroepen uit de Afscheiding van 1834 en de kerk uit de Doleantie. Laatstgenoemde kerk beschikte over de (oude) Hofpleinkerk.
Ook was er de voor fl. 15.470 door aannemer D. Bijl gebouwde en op 31 maart 1881 in gebruik genomen Noorderkerk aan de Bogardstraat met 1.100 zitplaatsen. Ondanks dit forse aantal zitplaatsen moesten de kinderen onder de tien jaar op een gegeven moment toch thuisblijven en mochten per gezin hoogstens drie kinderen meekomen. Dit alles werd veroorzaakt door de sterke groei van de Gereformeerde Kerk en de zo langzamerhand te beperkte ruimte. De Noorderkerk was door een steeg verbonden met de Hofpleinkerk. Kerkgangers die te laat bij één van de kerken waren, konden zo nog vlug naar de andere kerk rennen om te kijken of daar nog voldoende plaats was (beide kerkgebouwen stonden hemelsbreed op ongeveer honderdvijftig meter afstand van elkaar).
Een nieuwe kerk.
Door de groei van zowel de stad als van de Gereformeerde Kerk, én vanwege de onvoordelige ligging van beide kerken ten opzichte van elkaar, werd eind jaren ’50 van de vorige eeuw behoefte gevoeld de Noorderkerk te vervangen. Die kerk was enerzijds in verval geraakt (op een gegeven moment werd daar per zondag uit veiligheidsoverwegingen nog slechts één dienst gehouden), maar anderzijds was er ook behoefte aan meer vergaderruimte dan de Noorderkerk kon bieden. Vandaar dat besloten werd een nieuwe kerk te bouwen en de Noorderkerk op termijn te sluiten.
Trouwens: voor de gereformeerde kerkgangers in de nieuwe (kerk-) Wijk West was de tocht naar de gereformeerde kerk aan het Hofplein geen sinecure. Wel kon aanvankelijk gekerkt worden in het oude hervormde kerkje in de Vogelstraat en later in de hervormde Ontmoetingskerk (die kort voor de Getuigeniskerk tot stand kwam), maar dit was geen ideale situatie.
Na enig zoekwerk werd in het groeiende Middelburg na overleg met de burgerlijke gemeente ten zuiden van het uitbreidingsplan ’t Zandt een locatie aan de Adriaen Lauwerysztraat gevonden die geschikt leek voor de bouw van de nieuwe kerk. De kerkenraad liet er geen gras over groeien en benoemde in februari 1961 een bouwcommissie terwijl aan het architectenbureau Rothuizen en ’t Hooft te Middelburg opdracht gegeven werd een ontwerp te maken.
De bouwkosten bedroegen volgens de eerste ramingen ongeveer fl. 1.000.000. Geen wonder dat de kerkenraad manieren bedacht waarop de financiering kon worden geregeld. Besloten werd tot de verkoop van stenen ten bedrage van fl. 1 per stuk, terwijl ook de heipalen door gemeenteleden konden worden ‘gekocht’, net als de grond waarop de kerk gebouwd werd; deze kon per vierkante meter ‘in eigendom’ verkregen worden. Al die beetjes zorgden voor ongeveer fl. 25.000!
De aanbesteding leverde op dat de bouw voor ruim fl. 640.000 in oktober 1964 werd opgedragen aan de aannemers Walraven en Wattel te Middelburg. Terwijl de kerk langzaam maar zeker verrees werd op 8 mei 1965 door Ineke Kunnen de ‘eerste steen’ geplaatst (Ineke was de dochter van de in 1964 overleden voorzitter van de bouwcommissie, Reinier Kunnen). Daarbij waren tientallen mensen aanwezig, onder wie ongetwijfeld veel gemeenteleden. . Na afloop van de plechtigheid zongen de aanwezigen samen psalm 84 de verzen 1 en 6.
De plechtigheid werd voortgezet in de aula van de christelijke Kweekschool aan de Keetenstraat. Daar werd uitleg gegeven over de bouwplannen en werd meegedeeld dat het hele complex een oppervlakte besloeg van 3.700 m², terwijl bovendien duidelijk werd dat de kerkzaal zelf ongeveer 640 zitplaatsen telde en dat ‘terdege rekening gehouden’ was met de behoefte die er bestond aan vergaderlokaliteiten en een jeugdhonk. De naam van de kerk was toen ook al bekend: ‘Getuigeniskerk’.
In gebruik genomen.
Op vrijdag 1 maart 1966 werd de Getuigeniskerk op feestelijke wijze in gebruik genomen. In de zeshoekige kerkruimte gaf architect Rothuizen tijdens de ingebruikneming uitleg over de opzet van de bouwplannen, waarbij hij opmerkte veel aandacht besteed te hebben aan het inpassen van de kerk in de wijk.
Twee dagen later, op zondag 3 maart, werd de eerste kerkdienst gehouden, die onder ‘het enorm grote driehoekige klankbord’ geleid werd door ds. G. van Wilgenburg (1917-2000), die van 1963 tot 1968 aan de kerk van Middelburg verbonden was en die zijn preek hield naar aanleiding van psalm 100: ‘Een psalm bij het lofoffer’.
Tot 1967 werd ‘een huisorgel met luchtaandrijving’ gebruikt voor de begeleiding van de gemeentezang. Maar in april dat jaar werd een Leeflangorgel in gebruik genomen. Dit orgel stond bijna dertig jaar in de Getuigeniskerk, toen in 1996 – de kerk werd in die tijd omgedoopt tot De Morgenster – het Van Dam-orgel geplaatst werd dat tot de buitengebruikstelling van de kerk dienstdeed.
Nieuw was het instrument niet, dat was het in 1906, want toen werd in de Nieuwe Kerk te Vlissingen geplaatst, als cadeau van een rijke familie. In 1958 werd het orgel overgeplaatst van de gesloten Nieuwe Kerk naar de Johanneskerk (ook in Vlissingen) overgeplaatst. Toen deze kerk in 1995 het loodje legde kwam het orgel dus naar De Morgenster in Middelburg. Organist Kees Lievense van De Morgenster oordeelde dat het een goed instrument was. Bijzonder van aanblik was het in ieder geval ook.
Koster Ko de Visser vertelde in de gepubliceerde glossy over De Morgenster iets over het kerkelijk leven en wat er verder bij hoorde in de tijd dat hij koster was (van 1969 tot 2008 – hij en zijn vrouw Lies waren destijds ‘het jongste kostersechtpaar van het land’). Hij kenmerkte de jaren ’70 als een kerkelijke bloeiperiode: ‘Overvolle kerken, waarbij de regels van brandweer en veiligheid niet altijd in acht werden genomen. Menig keer ben ik in conflict gekomen met een plaatselijke brandweercommandant, tevens gemeentelid, omdat ik weer te veel stoelen in de kerk had toegelaten’.
‘Met recht kon je zeggen dat de Getuigeniskerk een belangrijk vergadercentrum op Walcheren was, bekend bij iedereen’. Ook bij veel onderwijspersoneel, dat in de tachtiger jaren de Getuigeniskerk al demonstrerend binnenkwam – gevolgd door de camera van Tros Aktua – omdat daar minister Deetman van Onderwijs zijn beleid uiteenzette en verdedigde en het onderwijspersoneel daar duidelijk anders over dacht dan hij. Uiteindelijk moest de politie er aan te pas komen ‘om de menigte uiteen te drijven’.
De Morgenster gesloten.
In het kader van het Samen-op-Weg proces, dat in 1996 uitliep op een federatie met de hervormde wijkgemeente van de hervormde Ontmoetingskerk, werd de Getuigeniskerk verbouwd en omgedoopt tot ‘De Morgenster, en op 29 september 1996 weer feestelijk in gebruik genomen.
Per 1 april 2004 werden de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente van Middelburg, als sluitstuk van het Samen-op-Weg-proces, samengevoegd tot de Protestantse Gemeente Middelburg (PGM). Eind 2016 werd de laatste dienst in De Morgenster gehouden en werd de kerk buiten gebruik gesteld. De aanloop naar die ingrijpende gebeurtenis was behoorlijk lang, maar daarover berichtten we reeds uitvoerig in deel 2 van de geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Middelburg, waarnaar we kortheidshalve verwijzen.
Het boek “’t Is mooi geweest”,
De glossy, die werd uitgegeven ter gelegenheid van de sluiting van de Morgenster, is getiteld ‘‘t Is mooi geweest’. Het herdenkingsboek is een waardige herinnering aan de Getuigeniskerk c.q. De Morgenster (het boek is uitverkocht).
Allereerst valt de perfecte opmaak op met zeer veel kleurenillustraties, zodat het voor een groot deel ook een kijkboek geworden is. Maar ook tekst is er genoeg. (Oud-) gemeenteleden stuurden hun herinneringen en ervaringen op. Deze interessante bijdragen zijn rubrieksgewijs in het boek opgenomen: verhalen over het gebouw, het orgel, kerkdiensten, het kostersechtpaar, de predikanten, diaconale activiteiten, andere activiteiten, publicaties en, onvermijdelijk, ‘Op weg naar het afscheid’. Alle onderdelen zijn voorzien van bijpassende illustraties.
Voor wat het onderdeel ‘kerkdiensten’ betreft wordt duidelijk dat de muziek een belangrijk onderdeel uitmaakte in het kerkelijk leven van De Morgenster. Er waren een Cantorij ‘De Morgenster‘, een combo, een kinderkoor, een tienerkoor ‘Schitterend‘ en het koor Soli Deo Gloria was jarenlang een vaste gast in De Morgenster.
Voor wat de diaconale activiteiten betreft wordt bericht over een door de diaconie georganiseerde tweemaandelijkse maaltijd ‘voor iedereen die wil komen; daarbij wordt zeker ook geacht aan mensen die zich niet direct tot de Morgenstergemeente rekenen’. En natuurlijk was er elk jaar in de kerkzaal voor de ouderen een door de diaconie georganiseerd kerstfeest, ‘elk jaar weer een groot succes door de inzet van velen!’
Naast andere interessante activiteiten is ook het kampeerweekend vermeldenswaard: negen keer ging men met een groot aantal leden van de Morgenstergemeente naar minicamping Oranjepolder in Arnemuiden om te kamperen. ‘We staan op een eigen veld met in het midden een klimrek/speeltoestel. Het programma bestaat uit sport en spel en ook ontspanning. Het weekend wordt geopend met het hijsen van de vlag en een kamplied. Over gemeenteopbouw gesproken!
‘De Morgensterkerk in Middelburg houdt op te stralen‘, zo werd eind 2016 in verscheidene persberichten gemeld. Het gedenkboek laat echter desondanks nog steeds heel veel van De Morgenster zien!
© 2017. GereformeerdeKerken.info
(Met dank aan ds. J. Nauta te Middelburg en ds. L.J.G. IJkel te Apeldoorn.)