De Protestantse Gemeente Grou-Jirnsum nam op zondag 29 oktober 2017 tijdens een speciale laatste kerkdienst op gepaste wijze afscheid van de voormalige gereformeerde kerk aan de Kievitstraat 3 in het Friese Grou. Als aandenken werd die dag een mooi afscheidsboekje gepubliceerd.

Kerkgangers-van-buiten werd om half tien een kop koffie aangeboden, waarna om 10 uur de kerkdienst begon. In zijn preek merkte de predikant, ds. R.E. Nummerdor, op dat, hoe meer hij over de kleine zevenenzeventig jaar geschiedenis las, hoe groter zijn respect en bewondering werd voor het bescheiden groepje gereformeerden dat wist vol te houden.

Daarna werd om kwart over elf een receptie gehouden en werd het herdenkingsboekje ‘Gereformeerde kerk te Grou’, gepresenteerd. Om half een volgde tenslotte een gezamenlijke lunch.

Het na de dienst gepubliceerde herdenkingsboekje werd samengesteld door ds. R.E. Nummerdor (*1957), die sinds september 2013 aan de Protestantse Gemeente te Grou-Jirnsum verbonden is. Het is een interessant, goed geïllustreerd historisch overzicht geworden, waaruit we hieronder in grote lijnen enkele belangrijke gegevens aanstippen.

Hoe het allemaal begon…

Eigenlijk begon het al op 25 oktober 1882 in de gereformeerde classis Dokkum. Daar werd – met steun van de kerkenraad van het Friese Wirdum – een verzoek om ondersteuning voor evangelisatiewerk in Grouw behandeld. Besloten werd vooralsnog fl. 25 te geven, terwijl aangedrongen werd op het ‘daar zoveel mogelijk zonder kosten laten prediken door predikanten uit de buurt’. Het evangelisatiewerk te Grouw groeide uit en kwam met grote regelmaat in de classis Dokkum en later in die van Leeuwarden ter sprake. We komen er op deze website later in een apart verhaal op terug.

Het boekje van ds. Nummerdor begint in het voorjaar van 1900. De eerste gereformeerden in Grouw liepen ’s zondags de acht kilometer naar de (in 1874 in gebruik genomen) gereformeerde kerk aan de Swichumerdyk te Wirdum op en neer om daar de diensten bij te wonen. Tenzij het slecht weer was, dan werden preken gelezen in de woonkamer van schoenmaker Okkema in Grouw.

Op 30 oktober 1919 werden voor het eerst officiële diensten in Grouw zelf gehouden, in een zaal van hotel Oostergoo. De eerste dienst stond onder leiding van dr. W.A. van Es (1871-1959), een vooraanstaande predikant te Leeuwarden. Later werden de diensten naar een houten timmerschuur in het dorp verplaatst.

Een eigen evangelisatielokaal (1922).

Maar helemaal ‘luxe’ werd het in 1922, toen een eigen lokaal werd gekocht. Op 18 januari 1922 werd op de classis Leeuwarden meegedeeld, dat ‘het eigen gebouw te Grouw spoedig gereed zal zijn en er nu gelegenheid is de gehele zomer door te vergaderen, terwijl dit tevens op zondagen kan geschieden. Voorgesteld wordt bij een volgende regeling van de spreekbeurten uit te gaan van de gedachte dat elk der kerken in de classis haar dienaar des Woords bij toerbeurt een zondag afstaat voor dit doel. Nadat enkele bezwaren naar voren zijn gebracht en bestreden, wordt daartoe besloten. Geadviseerd wordt door de kerk van Wirdum vacaturebeurten aan te laten vragen ten behoeve van de evangelisatie te Grouw’. In maart 1922 werd de eerste dienst gehouden, die opnieuw onder leiding stond van dr. W.A. van Es te Leeuwarden.

Een zelfstandige kerk geïnstitueerd met een eigen dominee (1936).

Maakte men – ook in het eigen lokaal – nog gewoon deel uit van de Gereformeerde Kerk te Wirdum, langzaam maar zeker werd toegewerkt naar de instituering van een zelfstandige Gereformeerde Kerk in Grouw. Die gebeurtenis vond plaats op 22 maart 1936 en stond onder leiding van consulent ds. H. Hangelbroek (1872-1941) van Wirdum. Hij bevestigde in die dienst twee ouderlingen en twee diakenen, waarmee de kerk van Grouw geïnstitueerd was. De kerk had toen 109 leden.

De kerkenraad – de gemeente gehoord – bracht al vrij snel een beroep uit op kandidaat A. Vellema (1911-1993), die van 1936 tot 1937 in Grouw hulpdiensten verrichtte, maar toen naar Beetsterzwaag vertrok.

Kandidaat H. van Minnen (1909-1984) volgde hem gedurende enkele maanden in 1937 op, vertrok daarna naar Zaltbommel, en uiteindelijk werd kandidaat S. Bosma (1908-1978) bereid gevonden om vanaf november 1937 in Grouw hulpdiensten te verrichten.

Een eigen kerkgebouw (1943).

De kerkenraad van Grouw liet er ondertussen geen gras over groeien. Men gaf aannemer E. Schoustra opdracht ontwerpen te maken voor een eigen kerkgebouw. Ondertussen was de kerkenraad al druk bezig met het zoeken van een perceel grond waar de plannen gerealiseerd konden worden. Aan de Nesserweg misschien? Nee, dat bleek te duur. Maar al snel vond men in de buurt van de Stationsweg voor fl. 2.038 – aan de Kievitstraat – een geschikt stuk grond, voor minder dan de helft van de prijs dan dat aan de Nesserweg. Toen de plannen concreter werden gaf de kerkenraad architect B.N.L. van der Zee opdracht een definitief plan te maken voor de kerkbouw. De bouwkundige kwam met twee plannen op de proppen, waarvan de gemeentevergadering het duurste koos: voor fl. 11.500 had men dan een opvallend mooi kerkgebouw met maar liefst 231 zitplaatsen.

Maar de Tweede Wereldoorlog hing in de lucht. Daardoor werd de uitvoering van de plannen even vertraagd, maar toch werd op 24 november 1939 door ds. Hangelbroek van Wirdum de eerste steen gelegd. Daarop stond als tekst: ‘En in deze plaats zal ik vrede geven’. Op 23 mei 1940 kon de kerk ondanks alles in gebruik genomen worden!

De oorlog had ons land intussen in zijn greep gekregen. Brandstoffenschaarste, verduistering enz. waren aan de orde van de dag, maar ook voortgang en uitbreiding van het werk (én van de kerk zélf, die inmiddels 161 leden telde). Zo werd in 1941 besloten ook catechetisch onderwijs aan schipperskinderen te geven, waarvoor maar liefst 1.000 uitnodigingen worden uitgedeeld.

We zagen al dat kandidaat Bosma sinds november 1937 hulpdiensten verrichtte. Maar de kleine gemeente schrok er niet voor terug – op advies van consulent ds. H.R. Pel (1894-1967) van Suawoude – hem bij acclamatie als predikant te beroepen. Dat werd financieel mogelijk gemaakt door fors hogere kerkelijke bijdragen én met enige financiële hulp van de particuliere synode. Op 26 april 1942 werd ds. Bosma door ds. Pel in het ambt bevestigd waarna de gemeente hem staande psalm 134 vers 3 toezong.

Veranderingen in de jaren ’50.

Ds. Bosma vertrok in 1946 naar de kerk van Smilde, waarna de kerkenraad meerdere beroepen op kandidaten uitbracht. Uiteindelijk werd R. Zijlstra (1872-1970) als ‘lerend-ouderling’ – soms ‘oefenaar’ genoemd – in 1951 aan de kerk van Grouw verbonden.

In 1952 werd hij er predikant. Het jaar daarop besloot de kerkenraad het vrouwenkiesrecht in te voeren – in de Gereformeerde Kerken was dat jarenlang een heikel punt, want was ‘een kerkenraad kiezen’ ‘regeerwerk’? Men vond namelijk lange tijd dat het zogenoemde ‘regeerambt’ van de ouderling in de kerk aan de man toekwam. Vanaf 1953 konden in Grouw de belijdende ’vrouwslidmaten’ dus ook meedoen!

Verder werd dat jaar na enige aarzeling de Nieuwe Bijbelvertaling van 1951 in de kerkdiensten ingevoerd, in plaats van de tot dan toe nog gebruikelijke Statenvertaling. Maar met het ‘ritmisch zingen’ (lange en korte noten), dat het isometrisch zingen (op lange noten) moest gaan vervangen, deed men het rustiger aan: voorlopig per kerkdienst één ritmische psalm.

In november 1953 besloten de kerkenraden van Wirdum en Grouw bovendien een evangeliste in dienst te nemen, in de persoon van mej. M. van der Schaaf. Op 28 april 1954 vertelde zij op de classis Leeuwarden uitvoerig over haar werk: ‘(…) In twintig gezinnen heeft zij nu contact. Daarnaast is er het clubwerk waar in de zomer ook mee zal worden doorgegaan. Twee clubjes van meisjes zijn gevormd met in totaal achtentwintig en een voor jongens, waar er twaalf komen. Op de jeugdvereniging [van de kerk] heeft ze over haar werk verteld. Met Pasen is een samenkomst gehouden waaraan de meisjes hebben meegewerkt. Voor zondagschoolwerk is nog geen ruimte. Wanneer het dorpshuis klaar is zal het geprobeerd worden. In Irnsum zal gestart worden met een vrouwenvereniging. In Roordahuizum zijn wel enkele gezinnen waarmee contact gelegd is’.

In 1955 werd mej. Van der Schaaf opgevolgd door mej. Eringa en plannen voor het stichten van een nieuw evangelisatiegebouw belandden vooralsnog in de ijskast.

Toen ds. Zijlstra in augustus 1958 met emeritaat ging werd een beroep uitgebracht op kandidaat G.O.N. Veenhuizen (1933-2015), die dit aannam. Hij deed in april 1959 intrede en bleef tot 1963 aan de kerk van Grouw verbonden.

Uitbreiding in de jaren ‘60.

De kerk groeide. Werd het ook tijd voor uitbreiding met een vergaderruimte? En wat moest er met de pastorie gebeuren: verbouwen of nieuwbouw plegen? Zowel voor het vergaderlokaal als voor de pastorie bestond een plan. Besloten werd de twee bouwplannen samen te voegen, om te komen tot een grotere eenheid tussen kerk, vergaderruimte en pastorie. En daar waren voldoende redenen voor: de zomerrecreatie in Grouw groeide uitbundig, waardoor men meer ruimte nodig had, terwijl ook voor het ‘gewone’ kerkelijk leven behoefte was aan meer vloeroppervlakte.

Na veel overleg – en een toezegging van fl. 35.000 door de befaamde gereformeerde Stichting Steun Kerkbouw (SSK) – kon op 6 april 1963 de aanbesteding plaatsvinden. De laagste inschrijver, aannemer Harmsma, zou de klus gaan klaren. De geraamde kosten waren fl. 55.000 voor de aanbouw van een vergaderlokaal, fl. 50.000 voor de bouw van de pastorie en fl. 15.000 voor het werk van de architect, wat in totaal dus uitkwam op fl. 120.000. Veel vrijwilligers waren van de partij om bij de bouw te helpen. Het vergaderlokaal ‘De Boei’ werd officieel op 11 juli, en de pastorie in augustus 1964 in gebruik genomen.

Samen-op-Weg.

Het Samen-op-Weg (SoW-) proces met de hervormde gemeente verliep aanvankelijk erg moeilijk. In 1965 werd geklaagd dat de gezamenlijke kerkdiensten van hervormden, gereformeerden en doopsgezinden ‘tot nu toe niet bevredigden wat de evangelieverkondiging betreft’. Wel werd in 1967 gesproken over samenwerking bij het evangelisatiewerk, het jaar daarop over het organiseren van gemeenschappelijke kerkdiensten en in 1970 over de oprichting van interkerkelijke gespreksgroepen, ‘maar van een Samen-op-Wegproces in eigenlijke zin is ook in de jaren daarna geen sprake’.

Op 30 oktober 1984 werd dan toch een gezamenlijke kerkenraadsvergadering gehouden ‘om een begin te maken met het herenigingsproces’. Voor Grouw was dat bijzonder ‘omdat het verschil tussen gereformeerden en hervormden groot was en voor sommigen nog is’. Al met al werd het dan ook, zoals ds. Nummerdor het in zijn boekje uitdrukt, ‘een lang en moeizaam proces’. Ook een voorstel om een predikant te beroepen die voor 80% in de Gereformeerde Kerk en voor 20% in de Hervormde Gemeente werkzaam zou zijn strandde, zodat uiteindelijk in 1985 een gereformeerde predikant werd beroepen in de persoon van ds. G.R. Rinsma (*1958), die in gedeeltelijke dienst (voor 80%) aan de Gereformeerde Kerk verbonden werd, die hij tot 1991 diende.

Inmiddels was het SoW-proces in december 1990 tot stilstrand gekomen. Pas acht jaar later, in mei 1998 werd, naar aanleiding van een brief van een bijbelstudiegroep, over het opstarten van het SoW-proces gesproken. Dat gebeurde, zoals de schrijver van het boekje het uitdrukt, ‘op kousevoeten’. Toen echter op 1 mei 2004 de landelijke fusie tussen De Gereformeerde Kerken in Nederland, de Nederlandse Hervormde Kerk en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden een feit werd, en de Protestantse Kerk in Nederland gevormd werd, richtten de beide kerkenraden in Grou-Jirnsum een SoW-commissie op om de zaak ook plaatselijk te activeren.

Federatie (2007) en fusie (2011).

Op 9 februari 2005 werd uiteindelijk een ‘intentieverklaring’ getekend, waarin ‘de kerken heden de intentie uitspreken dat beide gemeenten op termijn als één kerkelijke gemeente willen leven en werken (…)’. Tweeënhalf jaar later, op 23 september 2007, werd de federatieovereenkomst getekend, terwijl ook besloten werd dat vanaf oktober dat jaar alle kerkdiensten in het vervolg in de (hervormde) Sint Piterskerk gehouden zouden worden. De gereformeerde kerk ging vooralsnog verder als Multifunctioneel Centrum ‘De Boei’ terwijl ook aanpassingen aan die gebouwen werden gepleegd. Tot een officiële sluiting van die kerk kwam het dus voorlopig nog niet, want zo nu en dan werden er nog uitvaart-, jeugd- en andere diensten gehouden.

Per 1 januari 2011 vond de fusie tussen beide kerken plaats. De laatste dienst in de gereformeerde kerk vond dus plaats op 29 oktober 2017.

Ledentallen Gereformeerde Kerk Grou-Jirnsum.

Bronnen onder meer:

Archief gereformeerde classes Dokkum en Leeuwarden. Tresoar, Leeuwarden

P. Jelgersma, Ter Gedachtenis op het 75-jarig jubileum van de Geref. Kerk te Wirdum (Fr.). 1873-1948. Wirdum, 1947

R.E. Nummerdor, Gereformeerde kerk te Grou. Grou, 2017

© 2017. GereformeerdeKerken.info