Kerkgebouw werd in juni 2016 gesloten.

De Gereformeerde Kerk te Zwammerdam ontstond op 22 mei 1887 als ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerk (doleerende)’. Op 5 juni 2016 werd het in maart 1893 in gebruik genomen  kerkgebouw aan de Molenstraat buiten gebruik gesteld. Daarom nu een terugblik op het ontstaan van de kerk.

De ‘Vereeniging’.

Als gevolg van de ontevredenheid die in de loop van de negentiende eeuw bij veel gemeenteleden ontstond over de koers in de hervormde kerk, werd op veel plaatsen een ‘Vereeniging ter Verbreiding der Waarheid’ (of met een soortgelijke benaming) in het leven geroepen. Ook in Zwammerdam kwam het in 1867 tot de oprichting van de ‘Vereeniging tot Bevordering van Christelijke Belangen’. De grondslag van de ‘Vereeniging’ werd gevormd voor de Drie Formulieren van Eenigheid (de gereformeerde belijdenisgeschriften), die in de hervormde kerk, volgens de stichters van de ‘Vereeniging’,  steeds minder gehandhaafd werden. Men wees de invoering van het ‘Algemeen Reglement’ in 1816 door de overheid aan als de belangrijkste oorzaak. Dat Reglement verving immers de Dordtse Kerken Orde, die in 1618 en 1619 door de Synode van Dordrecht was opgesteld en aangenomen.

Men wilde door middel van de ‘Vereeniging’ op allerlei manieren de ‘Christelijke Belangen’ dienen, bijvoorbeeld door evangelisatiearbeid, door onderwijs en door het houden van een zondagsschool. Op 12 mei 1867 ontving de Vereniging koninklijke goedkeuring. Daardoor kon deze Vereniging al op 30 juni dat jaar het buitenverblijf ‘With en Lust‘  aankopen, dat ook ‘Witthenlust’ genoemd werd. De eigenaar, Adrianus Hoogendijk, moest er fl. 3.000 voor hebben. Bepaald werd dat Hoogendijk vrij toegang moest hebben voor het laden en lossen van hout en dat een vlot hout in het achter het pand liggende water mocht liggen. ‘Witthenlust’ werd vervolgens tot school verbouwd, uitgaande van een kort daarvoor opgerichte schoolvereniging. Het gebouw stond ten oosten van de later gebouwde gereformeerde kerk aan de Molenstraat.

De Doleantie.

Net als bij de Afscheiding van 1834 werd van de Doleantie van 1886 in de notulen van de hervormde kerkenraad weinig of geen gewag gemaakt. Net als op zoveel plaatsen wrd ook in Zwammerdam – overeenkomstig het advies van het Gereformeerd Kerkelijk Congres – op 13 april 1887 door een tweetal hervormde gemeenteleden, M. van Muiswinkel en P. Verduyn, de hervormde kerkenraad gevraagd ‘de reformatie der kerk ter hand te nemen’. Ook wilden ze graag weten of de kerkenraad ‘in gehoorzaamheid aan Gods Woord, het juk der Synodale Hiërarchie van de kerk dezer plaats wil afwerpen, dan of hij door de weigering in deze, de zaak op het ambt der geloovigen schuift’. Met andere woorden: neemt het kerkenraad het voortouw of moet de reformatie ter hand genomen worden door ‘gewone’ gemeenteleden? Ze stelden deze vragen volgens een bericht in De Rijnbode ‘ook namens vele anderen’. De kerkenraad stuurde echter geen antwoord. In hun schrijven hadden de beide gemeenteleden aangegeven dat, indien men geen antwoord ontving, dit zou worden beschouwd als een weigering in Doleantie te gaan.

Overeenkomstig het advies van het landelijke ’Gereformeerd Kerkelijk Congres’ te Amsterdam, waar in januari 1887 besproken werd wat gedaan moest worden om de Doleantie ter plaatse tot stand te brengen, werden ambtsdragers aangesteld.

Ds. G. Vlug (1843-1912) van Leiderdorp leidde kort daarop, na een godsdienstoefening met geestverwanten in het lokaal van de Christelijke School op ‘Witthenlust’, de verkiezing van ambtsdragers. Als ouderling werden M. Muiswinkel en S.A. Hempenius, en als diakenen J. Verduyn en W. Niesing verkozen. Dezen werden vervolgens op zondag 22 mei 1887 in het ambt bevestigd, ook door ds. G. Vlug, na een preek over Zacharias 6:13: “Ja, Hij zal den tempel des HEEREN bouwen, en Hij zal het sieraad dragen, en Hij zal zitten, en heersen op Zijn troon; en Hij zal priester zijn op Zijn troon; en de raad des vredes zal tussen die Beiden wezen”. Daarmee was de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerk (doleerende)’ te Zwammerdam geïnstitueerd.

De nieuw benoemde kerkenraad stuurde vervolgens een ‘bericht van uittreding’ aan de hervormde kerkenraad, waarna deze de dolerende ouderlingen en diakenen op 20 juni 1887 uit hun lidmaatschap van de hervormde kerk werden ontzet.

De eerste kerkdiensten.

Kort daarvoor, op 12 mei 1887, waren de eerder genoemde ‘Vereeniging ter Bevordering van Christelijke Belangen’ en de Schoolvereniging  overeengekomen dat de ‘Vereeniging’ voor haar kerkdiensten gebruik mocht maken van de school. Tien dagen later vond de Doleantie plaats. Zo kon in ‘De Heraut’ van 5 juni 1887 door de kerkenraad meegedeeld worden dat de ‘Vereeniging’ ongemerkt overging in de kerkenraad van de Dolerende Kerk.

Deze ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerk (doleerende)’ kon op grond van de wet echter geen rechtspersoonlijkheid verkrijgen. Vandaar dat – net als op talloze andere plaatsen – de ‘Vereeniging De Kerkelijke Kas’ werd opgericht, die wél rechtspersoonlijkheid verkreeg en voor de kerkenraad alle handelingen kon verrichten  die nodig waren om het kerkelijk leven naar behoren te laten verlopen.  Op 24 oktober 1887 werd de ‘Kerkelijke Kas’ koninklijk erkend. Kerkenraadsleden waren aanvankelijk tevens bestuursleden van de Kerkelijke Kas, net als op veel andere plaatsen het geval was.

Een eigen dominee …

Al vrij snel na de Doleantie nam de kerkenraad het beroepingswerk ter hand. Een behoorlijk aantal beroepen bleef echter zonder het gewenste resultaat. Zo werden onder meer beroepen G.J. Barger (1852-1905) van Driebergen, J.H. Feringa (1859-1925) van Klundert en  F.W. Sluijter (1854-1921), kandidaat aan de VU. Uiteindelijk werd theologisch kandidaat van de VU, H. van Dijk (1866-1932) beroepen; hij nam de roeping aan. Op 20 september 1891 werd hij in het ambt bevestigd. ‘s Middags deed hij intrede met een preek over psalm 124:8: ‘Onze hulp is in den Naam des HEEREN, Die hemel en aarde gemaakt heeft’.

Op 17 juni 1892 was de landelijke fusie tussen de Christelijke Gereformeerde Kerk en de ‘Nederduitsche Gereformeerde Kerken’ een feit geworden; kort daarop heette de kerk van Zwammerdam ook ‘Gereformeerde Kerk te Zwammerdam’.

… en een eigen kerk.

Al snel na de Doleantie brak het besef door dat men de kerkdiensten niet voorgoed  in de Christelijke School kon blijven houden. Vandaar dat de ‘Kerkelijke Kas’ op verzoek van de kerkenraad een plan ontwierp voor de bouw van een kerk met een pastorie. De kerkenraad keurde het plan voor de bouw van de kerk goed (een pastorie werd in augustus 1890 aangekocht en maakte dus geen deel meer uit van het bouwplan), maar het besluit tot de kerkbouw werd pas eind mei 1892 genomen.

Architect Roelof Kuipers (1855-1922)- oudere  broer van de bekende kerkbouwer Tjeerd Kuipers  –  werd gevraagd een kerkbouwplan te maken. Aannemer J.F. Zwijnenburg  ging vervolgens aan de slag.  Op 7 maart 1893 werd de kerk aan de Molenstraat in gebruik genomen. Oorspronkelijk was op de kerk een klokkentorentje gebouwd. Dat werd in december 1939 wegens lekkerij verwijderd.

In 1986 werd de ‘Vereeniging tot Bevordering van Christelijke Belangen’ opgeheven, nadat de ‘oude school’ (waar aanvankelijk de kerkdiensten van de Dolerenden gehouden waren) eigendom van de Gereformeerde Kerk geworden was. De nieuwe aanwinst werd verbouwd en op 31 augustus 1977 werd ‘Nieuw-Witthenlust’ naast de kerk in gebruik genomen.

De laatste dienst.

Op zondag 5 juni 2016 werd in Zwammerdam de laatste dienst gehouden in de kerk aan de Molenstraat. Dit van oorsprong gereformeerde kerkgebouw heeft ruim 123 jaar dienst gedaan. De Protestantse gemeente te Zwammerdam houdt de Dorpskerk aan als plaats van samenkomst. Het kerkgebouw dat gesloten werd is aan de eredienst onttrokken en in de dienst werd daaraan door enige symboliek vorm gegeven. In de dienst lag het accent op : ‘Samen de toekomst in gaan’. De Gereformeerde Kerk en de Hervormde Gemeente fuseerden  enige jaren eerder tot Protestantse Gemeente.

Bronnen onder meer:

G. van Ast (e.a.), red., 100 jaar Gereformeerde Kerk te Zwammerdam. 1887-1987, Zwammerdam, g.j. [1987]

De Heraut, 1887 – 1889

© 2016. GereformeerdeKerken.info