Voorm. Geref. Oosterkerk Aalten wordt afgestoten

De voormalig gereformeerde Oosterkerk te  Aalten wordt door de Protestantse Gemeente afgestoten.

De Oosterkerk te Aalten (foto: Reliwiki, Andre van Dijk)
De Oosterkerk te Aalten (foto: Reliwiki, Andre van Dijk)

De geschiedenis in vogelvlucht.

De Christelijke Afgescheidene Gemeente te Aalten (vanaf 1869 Christelijke Gereformeerde Gemeente en van 1892 tot 1909 Gereformeerde Kerk Aalten A) werd in juli 1843 geïnstitueerd. Al vóór de kerkinstituering hielden Afgescheidenen in die omgeving hun ‘onwettige bijeenkomsten’ in verscheidene particuliere woningen, maar sinds 1845 had de gemeente de beschikking over een eigen kerkje, dat ze Oosterkerk noemden en dat (dus) aan de Oosterkerkstraat stond. Deze kerk bleef tot 1913 in gebruik.

De oude Oosterkerk, die in 1913 werd afgebroken.
De oude Oosterkerk, die in 1913 werd afgebroken.

In 1887 werd in Aalten ook de Nederduitsche Gereformeerde Kerk (doleerende) geïnstitueerd, vanaf 1892 tot 1909 Gereformeerde Kerk Aalten B genoemd. Aanvankelijk kerkten ze in een kerkje aan de Varsseveldseweg, maar bouwden in 1891 een grotere kerk, de Westerkerk aan de Hogestraat te Aalten (deze kerk werd overigens in 1991 voor de gereformeerde eredienst gesloten en verkocht aan de ‘Euregio ChristenGemeente Aalten-Bocholt’).

De Westerkerk met pastorie (de uitbouw werd later aangebracht).
De Westerkerk met pastorie (de uitbouw werd later aangebracht).

Per 1 januari 1909 smolten beide kerkgemeenschappen samen tot De Gereformeerde Kerk te Aalten.

De Oosterkerk.

In 1913 werd het inmiddels te kleine kerkje aan de Oosterkerkstraat afgebroken, en in plaats daarvan werd op het (vergrote) perceel de huidige Oosterkerk gebouwd. Ane Nauta (1882-1946) uit het Friese Holwerd was de architect. Op 15 april 1913 werd de eerste steen gelegd.

De 'eerste steen' (foto: Reliwiki, Andre van Dijk).
De ‘eerste steen’ (foto: Reliwiki, Andre van Dijk).

Boven de hoofdingang van de kerk is een steen aangebracht met de tekst: Hoe lieflijk zijn Uwe woningen, O Heere der Heirscharen! Ps. 84:2.

De gedenksteen boven de hoofdingang (foto: Reliwiki, Andre van Dijk).
De gedenksteen boven de hoofdingang (foto: Reliwiki, Andre van Dijk).

De kerk telde aanvankelijk 790 zitplaatsen, maar in 1931 werd vanwege de groei van het aantal leden in de kerk een galerij aangebracht, waar 150 extra kerkgangers een plaats konden vinden.

De architect van de Oosterkerk werd duidelijk beïnvloed door het werk van de  bekende gereformeerde kerkarchitect Tjeerd Kuipers (1857-1942). Deze bouwde vaak kerken met twee torens – een grote en een kleinere – aan weerszijden van de hoofdingang (zoals onder meer de vroegere Westerkerk aan de Kraneweg in Groningen), met een T-vormige plattegrond, met een in een nis geplaatste preekstoel en met bóven de kansel het niet beschermde orgel. Het huidige bijzondere orgel, dat in 1941 in de Oosterkerk werd geplaatst, is afkomstig uit de in 1929 gesloten Zuiderkerk te Amsterdam. Het werd gemaakt door de Duitse orgelbouwer Caspar Friedrichs. In 1975 werd het instrument gerestaureerd.

Het orgel dat in 1941 geplaatst werd.
Het orgel dat in 1941 geplaatst werd.

In 1991 werd de Oosterkerk zélf ingrijpend gerenoveerd. En in 2001 werd de kerk aangewezen als rijksmonument.

Teruggang ledental en financiën.
Het ledental van de Geref. Kerk Aalten tussen 1909 en 1999.
Het ledental van de Geref. Kerk Aalten tussen 1909 en 1999.

Als oorzaken voor de buitengebruikstelling van de kerk worden genoemd het teruglopende kerkbezoek en de financiële tekorten. Het ledental van de Gereformeerde Kerk was in 2003 nog  5.127, maar de inmiddels tot stand gekomen Protestantse Gemeente te Aalten telde in 2015 in totaal (dus samen met de iets kleinere hervormde gemeente) nog 8.245 leden. De kerkenraad koos uiteindelijk voor het behoud van de oude (voorheen hervormde) Helenakerk aan de Dijkstraat en de vroegere gereformeerde Zuiderkerk aan de Ludgerstraat. Deze Zuiderkerk werd in 1965 in gebruik genomen.

De Zuiderkerk te Aalten.
De Zuiderkerk te Aalten.

Ook wordt gewezen op het feit dat de Oosterkerk te weinig mogelijkheden biedt om multifunctioneel gebruikt te kunnen worden.

Opmerkelijk is het gebrandschilderde raam dat in de muur van de galerij in de Oosterkerk is aangebracht. Het raam is voorzien van een aantal teksten, zoals ’Uit dankbaarheid voor  hulp in oorlogstijd’ alsook een paar teksten uit het boek Jesaja.

De kerkenraad weet nog niet wat de toekomst van het kerkgebouw zal zijn, maar hoopt dat een andere christelijke kerk het gebouw overneemt. Dat zal de toekomst echter moeten uitwijzen.

  • We komen te zijner tijd uitvoeriger terug op de interessante geschiedenis van de Gereformeerde Kerk te Aalten.

Bronnen onder meer:

J.G. ter Horst, Een kerk in de lens. Aalten, 1994

A.H.D. Rots, De Christelijke Gereformeerde Kerk van Alten in haar ontstaan en voortbestaan, Aalten, 1972

Werkgroep Habesa-ADW, Kerken in de Kijker. Aalten, 2001

Rapport Werkgroep Gebouwen Protestantse Gemeente Aalten (2015)