Laatste dienst in gereformeerde Vennekerk Winschoten

Op zondag 3 januari 2016, ’s morgens om half tien, vindt in de gereformeerde Vennekerk te Winschoten de laatste kerkdienst plaats. De kerk is verkocht.

De Vennekerk in Winschoten.
De Vennekerk in Winschoten.

Al vanaf 2010 wordt in de Protestantse Gemeente van Winschoten uit financiële overwegingen gesproken over verkoop van een van de twee kerkgebouwen. Zo was in september 2011 sprake van de verkoop van het gereformeerde kerkgebouw aan de Islamitische organisatie Samen-Alshaba, die belangstelling had voor de Vennekerk. Die gemeenschap telde ongeveer honderd leden uit Groningen en uit nabijgelegen plaatsen in Duitsland. Omdat de Islamitische gemeenschap groeide, had men een wat groter gebouw nodig dan de Bospoort in Winschoten, waar men voor het vrijdaggebed samenkwam. De verkoop hing van twee zaken af: ten eerste of de Islamitische gemeenschap zich kon vinden in de prijs, maar ook of de burgerlijke gemeente toestemming zou verlenen om een aanbouw te realiseren aan het andere kerkgebouw van de gemeente, de voormalig hervormde Marktpleinkerk. De verkoop van Samen-Alshaba ging echter niet door.

De kerk verkocht.

In oktober 2015 kwam er een nieuwe gegadigde voor de kerk. Het ondernemersechtpaar Van der Wal kocht zowel de kerk, de pastorie als het verenigingsgebouw Irene, alle gelegen aan de Venne in Winschoten. Het echtpaar richtte enige tijd geleden een stichting op, die zich ten doel stelt ‘het welzijn en de ontplooiing van de bewoners van Oost-Groningen’. Hoewel men nog geen vastomlijnde plannen met de kerk en de bijgebouwen heeft, staat vast dat er regelmatig culturele activiteiten zullen plaatsvinden; ook kan de Protestantse Gemeente Winschoten de kerk altijd huren.
Volgens de berichten reageerde men binnen de Protestantse Gemeente positief op de verkoop. Het exploiteren van twee kerkgebouwen was voor de kerkelijke gemeente niet meer te doen. De gemeenteleden werden al in oktober 2015 geïnformeerd en gaven de kerkenraad groen licht. In de Marktpleinkerk zal een interne verbouwing plaatsvinden.

Een stukje geschiedenis.

De Christelijke Afgescheidene Gemeente te Bovenburen (vanaf 1853 Winschoten genoemd) werd geïnstitueerd op 12 juli 1840, toen een ouderling en een diaken bevestigd werden, vermoedelijk door ds. H. de Cock. De Afgescheidenen van Bovenburen behoorden oorspronkelijk tot de Afgescheiden Gemeente van Midwolda, die op 16 april 1836, ook door ds. H. de Cock, was geïnstitueerd. De afstand tussen Midwolda en Bovenburen was voor sommigen echter een probleem, zodat men in Bovenburen al in 1836 huisdiensten ging houden, meestal in de boerderij van Edske Gjaltes Dijksterhuis. Dat kwam echter op 13 september van dat jaar tot een botsing met de sterke arm, omdat men geen toestemming had gevraagd die dienst te houden. Er waren namelijk meer dan twintig kerkgangers aanwezig; tweeëntwintig om precies te zijn. Vandaar dat veldwachter Jan Teijen Bonsema eens even een kijkje nam. Hij kwam tijdens het gebed binnen, en het einde daarvan keurig afgewacht hebbende, verzocht hij de aanwezigen zich te verwijderen. Ondanks dit verzoek begon ‘de gewezen bakker Wildeboer’ echter gewoon te preken. De afloop van dit verhaal vertelt de geschiedenis niet.

In maart 1837 heeft men uiteindelijk toch maar een verzoek ingediend bij Burgemeester en Wethouders om toestemming te verkrijgen voor huisdiensten in de boerderij van Dijksterhuis. Dit verzoek werd toegestaan onder de toen volgens een oude Napoleontische wet geldende voorwaarde, dat niet meer dan twintig luisteraars aanwezig mochten zijn. Na op deze manier enige tijd te zijn voortgegaan besloot men op 12 juli 1840 uiteindelijk tot gemeentestichting. Dat hield tevens in, dat men zich daarmee afscheidde van de moedergemeente, de Christelijke Afgescheidene Gemeente van Midwolda. De schaarse keren dat in Bovenburen een ‘echte’ predikant voorging, kerkte men in de wat grotere schuur van de boerderij van de familie Woltjer.

Ds. G. Kramer (1828-1915).
Ds. G. Kramer (1828-1915).

Begin jaren ’50 van de negentiende eeuw werd de kerkruimte echter te klein voor de groeiende gemeente. Vandaar dat men toestemming vroeg een eigen kerkje te mogen bouwen. Daartoe kreeg men in juni 1853 toestemming. Het kerkje kwam te staan op de grond van de al genoemde landbouwer Woltjer, aan het toenmalige Zandpad, dat later de Witte de Withstraat te Winschoten ging heten. Op 20 juli 1853 werd het kerkgebouw onder leiding van ds. T.F. de Haan van Groningen in gebruik genomen. Twee jaar later, op 29 april 1855, deed de eerste eigen predikant intrede in Bovenburen: ds. G. Kramer (1828-1915). Hij stond tweemaal in deze gemeente: de eerste keer was van 1855-1858; de tweede keer van 1864-1869.

De gemeente groeide ondertussen onophoudelijk door, zodat men uitkeek naar een groter onderkomen. Uiteindelijk lukten de plannen. Men kocht namelijk een huisje met een stukje weiland aan de Buitenvenne, toebehorend aan de familie Uildriks. Daarop bouwde men een kerk met een pastorie. De naam van de kerk werd Eben Haëzer. Het gebouw werd in 1867 in gebruik genomen.

De kerk groeide door. Vandaar dat opnieuw plannen gemaakt werden voor de bouw van een grotere kerk. Op dezelfde plaats als de kerk van 1867 kwam toen in 1901 de huidige Vennekerk te staan. Aannemer was J. van Lenning; de aanneemsom bedroeg fl. 14.582,06. Ds. J.A. Bult (1844-1928) was de predikant onder wiens leiding de kerk aan de Venne in gebruik genomen werd. Dat was op 22 december 1901. Een half jaar later werd het orgel in de kerk geplaatst.

Het interieur van de Vennekerk (foto: Reliwiki).
Het interieur van de Vennekerk (foto: Reliwiki).

De ledentallen van de Gereformeerde Kerk van Winschoten laten het volgende beeld zien:

Jaar                Ledental

1905             700
1915             940
1925            1.195
1935            1.400
1946            1.645
1955            1.651
1965            1.986
1975            2.099
1985            1.931
1995            1.495
2005            1.087
2010            Totaal Protestantse Gemeente: 1.451

Daaruit valt op te maken, dat de kerk van Winschoten vele jaren lang een behoorlijke groei van het aantal lidmaten kende. Pas na 1980 zette de daling in. Dat ging echter even snel als met de eerdere groei het geval was. Opvallend is dat de Gereformeerde Kerk in Winschoten groter was dan de Hervormde Gemeente.

Hoe dan ook, op zondag 3 januari 2016 wordt dus de laatste dienst in de Vennekerk gehouden.

Literatuur:

G. Baas-Havinga (e.a.), 150 jaar Gereformeerde Kerk Winschoten. 1840-1990. Winschoten, 1990

Een kijkje in en om de Vennekerk te Winschoten.

De torenklok van de gereformeerde Vennekerk te Winschoten.